علت اینکه به شیعه امامی شیعه جعفری می گویند، در حال که ما علوی، حسنی، حسینی و به همه اینها منتسب هستیم این است که حضرت علیه السلام در عصری قرار گرفتند که مکاتب اربعه فقهی اهل سنت که در حال هستی بودند؛ شاخص گردیدند و دیگران بطور مستقیم و غیر مستقم در سر درس حضرت علیه السلام حاضر شده و استفاده می کردند. در حوزه علمی امام ششم علیه السلام، چهار هزار نفر محدث و دانشمند شرکت می کردند که عده ای از بزرگان و رجال علمی اهل سنت مانند: ابو حنیفه، قاضی سکونی، قاضی ابوالبختری و... افتخار شاگردی آن حضرت را پیدا کردند.
آن حضرت تا اواخر زمان امامت خود از فرصت استفاده نمود به نشر تعالیم دینی پرداخت و شخصیت های علمی بسیاری در فنون مختلف عقلی و نقلی مانند زراره، محمد بن مسلم، هشام بن حکم، جابر بن حیان و... پرورش داد.
موفقیت علمی امام علیه السلام، احاطه و تسلط ایشان و برتریشان در احادیث و مباحث فقهی باعث احساس نیاز همگان به علم و فکر او بود و این موارد بالا باعث شد که امام علیه السلام بتواند با توجه به امکانات زمانی و خصوصیات علمی خود، مکتب اصیل فقهی را پی ریزی کند .
بوستانی که از اندیشه و دستاورد امام جعفر صادق علیه السلام به ثمر نشست بهره های وافر به دنیای تشیع و هم به بشریت امروز هدیه داد .
لذا مذهب شیعه را جعفری می خوانند چرا که عمده مسائل فقه امامیه از امام جعفر صادق رسیده است و برنامه ها و تلاش آن امام همام علیه السلام بود که با ارائی خطوط فکری به شاگردان خویش اسلام راستین را شناساند .
بطور دقیق تر می توان امور ذیل را منشأ این نامگذاری دانست:
1- مجال و زمینه مناسبی که سبب شد مجموعه عظیمی از معارف و تعالیم و احکام دینی در حوزه علمی امام صادق علیه السلام تبیین شود.
2- چهره شاخص و سرشناس و شناخته شده حضرت علیه السلام در میان تمام فرق و گروه های مسلمان.
3- با توجه به این که برخی از ائمه چهارگانه، شاگرد امام صادق علیه السلام و برخی شاگرد شاگردان آن حضرت علیه السلام بوده اند، پیروی شیعه از فقه و مذهب اهل بیت با نام جعفری نامی شناخته شده و معتبر، نزد پیروان مذاهب اربعه بوده است.
4- علاوه بر این که، عنوان «مذهب جعفری»، شیعیان پیرو مکتب فقهی اهل بیت را از شیعه زیدیه که از فقه اهل بیت پیروی نمی کنند جدا می سازد. (برای آشنایی بیشتر رجوع کنید به کتاب، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، نوشته رسول جعفریان.)
.
حضرت امام جعفر صادق (ع) ششمین امام شیعیان می باشند . برای بسیاری این سؤال وجود دارد که چرا ایشان را به عنوان رئیس مذهب تشیع می شناسیم ؟ چرا امامان قبل از ایشان بویژه اولین امام شیعیان حضرت علی (ع) به عنوان رئیس مذهب عنوان نشده اند ؟
بر اساس بررسیهای بعمل آمده در تاریخ اسلام به این نکته بر می خوریم که بحث شیعه و سنی از ابتدا به شکل امروزی مطرح نبود و به طرفدادران و پیروان حضرت علی (ع) شیعیان و علویان می گفتند و اما کلمه سنی و اهل تسنن به شکل امروزی تا عصر امام صادق (ع) متداول نبود و در مقابل شیعیان همانگونه که در تاریخ می خوانیم عناوین امویان ، عباسیان . ... مطرح بوده است تا اهل تسنن . اما همانگونه که تاریخ بیان می کند مذاهب چهارگانه ( حنفی ، مالکی ، شافعی و حنبلی ) در اهل تسنن در عصر امام صادق (ع) و بعد از آن شکل گرفته است .هر یک از مذاهب چهارگانه به نام رئیس و مؤسس آن نامگذاری شده است و در مقابل این چهار مذهب اهل تسنن نام مذهب جعفری با توجه به اینکه بزرگ و پیشوای این مذهب در این زمان حضرت امام جعفر صادق (ع) بودند برای مذهب شیعه متداول گشت . حال چرا نام گذاری این مذاهب در این زمان اتفاق افتاد . محققان به دو موضوع مهم در این باره اشاره می کنند که به اختصار به توضیح آن می پردازیم.
1- نقل حدیث در زمان خلیفه دوم ( عمر) ممنوع شد و هیچ کس حق نداشت از پیامبر (ص) حدیث نقل کند و یا بنویسد و منتشر کند که در جای خود نیاز به بحث و تفسیر دارد . این ممنوعیت تا زمان عمر بن عبد العزیز که در سال 99 ه ق به خلافت رسید ادامه داشت و به دستور وی ممنوعیت نقل حدیث لغو شد .در این زمان دستیابی شیعیان به احادیث پیامبر و امامان گذشته با وجود امام معصوم در بینشان که احادیث و سنت پیامبر (ص) نسل به نسل منتقل شده بود بسیار آسان بود و بالعکس چون صحابه زمان پیامبر(ص) از دنیا رفته بودند و با توجه به ممنوعیت نقل حدیث نسلهای بعدی هم به آن دسترسی نداشتند احادیث رسیده از زمان رسول خدا توسط غیر شیعیان بسیار اندک بود و بسیاری از احادیث هم جعلی بود که در زمان معاویه برای مبارزه با علویان جعل گردیده بود . از این رو تنها منبع موثق امامان شیعه بودند و چون لغو ممنوعیت نقل حدیث در زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام انجام شد در اغلب کتب حدیث ما بیشترین احادیث را به نقل از این دو بزرگوار می بینیم و بیشترین احادیثی که مبنای مسائل و احکام فقهی می باشند از این دو امام بویژه امام صادق (ع) نقل شده است .
2- عامل دومی که به عامل اول برای به بار نشستن کامل کمک کرد ایجاد فضای سیاسی خاص در زمان امام صادق (ع) بود که به علت درگیریهای بنی امیه و بنی عباس بر سر تصرف خلافت بوجود آمد و این زمان دقیقا مصادف شده بود با زمان امامت امام ششم ( 114 تا 148 زمان امامت امام ششم و سال 132 سال انقراض سلسله اموی بوده است ) . امام از این دو فرصت به دست آمده نهایت استفاده را برای تبلیغ مذهب تشیع و بیان احکام فقهی اسلام را با تشکیل کلاسهای درس که تعداد دانشجویان ایشان را در مدت امامتشان بالغ بر 4000 نفر می دانند اقدام نمودند و حتی دو نفر از رؤسای مذاهب اهل تسنن یعنی ابو حنیفه و مالک بن انس در نزد ایشان درس می خواندند .و شافعی و احمدبن حنبل هم از شاگردان شاگردان ایشان محسوب می شوند .
لذا با توجه به مطالب فوق و اوج گسترش معارف اسلامی و فقه و احکام اسلام بخصوص شیعه در زمان حضرت امام صادق (ع) ، مذهب شیعه از آن زمان به بعد به عنوان مذهب جعفری نامیده شد .
آن چه در این خلاصه مرقوم شد فقط برای پاسخ گویی مختصر بود و یقینا محققین و پژوهشگران عزیز به این مقدار بسنده نمی کنند و از منابع بسیار ارزشمندی که وجود دارد استفاده کامل خواهند کرد .
.
برای بسیاری این سؤال وجود دارد که چرا امام جعفر صادق (ع) را به عنوان رئیس مذهب تشیع می شناسیم ؟ چرا امامان قبل از ایشان بویژه اولین امام شیعیان حضرت علی (ع) به عنوان رئیس مذهب شناخته نمی شود؟
در پاسخ به این سوال چند نکته بیان می شود:
بعد از رحلت پیامبر و انحراف جریان خلافت از مسیر صحیح، امت اسلامی به دو فرقه تقسیم شدند: پیروان خلفا و پیروان حضرت علی علیه السلام
بحث شیعه و اهل تسنن از ابتدا به عنوان مذهب وبه شکل امروزی مطرح نبوده بلکه مذاهب چهارگانه اهل تسنن ( حنفی ، مالکی ، شافعی و حنبلی ) در عصر امام صادق (ع) و بعد از آن شکل گرفته است . از آنجا که هر یک از مذاهب چهارگانه اهل تسنن به نام رئیس و مؤسس آن نامگذاری شده است ،نام مذهب شیعه به نام بزرگ پیشوای این مذهب در آن زمان یعنی امام صادق (ع) نامگذاری شد.
حال چرا نام گذاری این مذاهب در این زمان اتفاق افتاد . محققان به دو موضوع مهم در این باره اشاره می کنند که به اختصار به توضیح آن می پردازیم.
1- همزمان شدن دوران امام صادق علیه السلام با لغو قانون ممنوعیت نقل حدیث :
( ممنوعیت نقل حدیث که از زمان خلفا شروع شده بود در زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام لغو شد.)خود این لغویت زمینه و فرصتی برای امام صادق علیه السلام بوجود آورد تا احادیث ناب رسیده از پیامبر و اهل بیت را نقل و منتشر سازند .
2- ایجاد فضای سیاسی خاص در زمان امام صادق (ع) :
درگیریهای بنی امیه و بنی عباس بر سر تصرف خلافت که دقیقا مصادف شده بود با زمان امامت امام ششم باعث شد تا امام از این دو فرصت به دست آمده نهایت استفاده را برای تبلیغ مذهب تشیع و بیان احکام فقهی اسلام ببرند. لذا با توجه به مطالب فوق و اوج گسترش معارف اسلامی و احکام اسلام بخصوص شیعه در زمان حضرت امام صادق (ع) ، مذهب شیعه از آن زمان به بعد به عنوان مذهب جعفری نامیده شد.
